Sju keisame krav til ei ny regjering

Valet er over. Eit nytt fleirtal vil gi ei ny regjering. Kva regjering vi endar opp med er enno høgst uvisst, men ein rimeleg sikker spådom er at det er dei vanskelege einskildsakene som vil stå i sentrum for merksemda frå media og observatørar i vekene som kjem. 

Vi kjem til å bli tuta øyrene fulle av mediespekulasjonar om ja eller nei til oljeboring i Lofoten/Vesterålen, ja eller nei til asylborna, karakterar i barneskulen, sidemål, statsgaranterte sjukeheimsplassar, formueskatt, vinsal i butikk, bompengar, pappaperm og så vidare.

Einskildsakene er viktige nok. Likevel: Det er dei store strukturelle grepa i styringa av landet som verkeleg gir ei ny regjering sjansen til å setje sitt "vassmerke". Det er her ei ny regjering må bestå prøva: Ein må syne at ei Ap-dominert regjering og ei borgarleg regjering utgjer ein skilnad for korleis landet blir styrt. 

Dei langsiktige, strukturelle grepa er definitivt mindre sexy enn dei raske einskildsakene - men viktigare i det lange løp. Her er mine sju krav til keisame strukturelle grep frå ei ny regjering - uansett om ho vert blågrøn, blåblå eller blågulgrønblå:

1. Ta styringa over staten

Illustrasjon: UiO sine nettsider

Sett frå min ståstad som ordførar i ei distriktskommune, er dagens statsapparat ein enorm, frittveksande organisme ute av kontroll. Ulike statlege etatar driv med kvar sine omstillingar og reformar ut frå eit indre rasjonale i kvar einskild grein av statsapparatet, utan nødvendig samordning på toppen.

Politiet, NAV, Skatteetaten, helseforetaka, domstolsvesenet og alle dei andre omstiller og sentraliserer i eit voldsomt tempo, utan at nokon vurderer dei heilskaplege konsekvensane. Kvar endringsprosess er pakka inn i eit uangripeleg lag av "bobleplast" der ansvaret er pulverisert og fjerna frå folkevald makt.

Arbeiderpartiet har tilsynelatande gitt opp å styre staten. Kanskje fordi det er mest politisk behageleg slik (ein kan fråskrive seg politisk ansvar), kanskje fordi ein stor og allmektig stat ut frå ein sosialdemokratisk ståstad er eit gode i seg sjølv, eller fordi dei tunge fagorganisasjonane i statleg sektor som sit på ryggen av Ap synst det er heilt greit å sleppe politisk innblanding? Eg veit ikkje, ille er det uansett.

Ei ny regjering må ta tilbake styringa på staten - samordne og lage éin stat som heng saman og er underlagt folkevald kontroll. Politikarane må styre i stort, og sleppe laus i smått. 

Og vi må tilbake til ein politikk for utflytting av statlege arbeidsplassar og oppgåver frå Oslo som vi opplevde sist vi hadde ei borgarleg regjering. Det er å ta heile landet i bruk i praksis, og det er noko Ap i åtte år hindra, ut frå prinsippet om at all makt som ikkje er i gåavstand frå Folkets Hus er eit trugsmål mot effektiv styring av landet.

2. Vere ei regjering for alle

Illustrasjon: Djøfbladet (DK)

Ei regjering - uansett farge - skal vere ei regjering for heile landet, ikkje eit "utvida partiapparat" for partia som til ei kvar tid sit der. Nettverk og personlege kontakter vil sjølvsagt alltid vere viktig, men det skal ikkje føre til forskjellsbehandling og utestenging.

Eg har dei siste åra opplevd fleire stygge døme på Ap si manglande respekt for dette prinsippet i si tid i regjering. I mitt tidlegare virke som næringsutviklar har eg opplevd å få beskjed om at eg - som leiar av eit næringsutviklingsselskap utan politisk agenda - ikkje er ønskt med på møte med embetsverk og politisk leiing i eit Ap-leia departement, men at politisk leiing i staden ville ha med nokon med "rett partibok".

Eg har som ordførar opplevd Ap-statsrådar som kjem "snikande inn" på kommunale bygg i vår kommune med partiapparat på slep, men utan å ville fortelje folkevalde i kommunen dei besøker kva dei driv med. Liknande historier kan mange andre også fortelje.

Dette er frå min ståstad heilt uakseptabelt, og må aldri skje frå ei borgarleg regjering si side.  Slike lukka partisirklar i utøvinga av makt er også med på å skape den sterke spiralen av lobbyisme som vi har sett dei siste åtte åra. Anten ein no kjøper inn tenester frå eks-partipolitikarar a la First House, eller alternativt tilset nokon med rett partibok på lønningslista for si bedrift eller organisasjon for å sikre seg innpass i dei små, lukka Ap-nettverka som i for stor grad har styrt landet (eller for Sogn og Fjordane sin del: fylket).

La meg her ile til å seie at eg personleg berre har godt å seie om måten Sp og SV har forvalta si regjeringsmakt på. Deira statsrådar og politikarar elles har vore ryddige i all si åtferd eg har vore bort i.  Slik må det også vere for ei ny borgarleg regjering. 

Ingen borgarlege parti må prøve å adoptere Ap sin måte å behandle regjeringsmakt som eit utvida partiapparat på! Ap-eller Sp-ordførarar landet rundt må IKKJE opplevde stengde dører eller bli forbigått av partiomsyn av ei ny borgarleg regjering! Det er veljarane i deira kommuner som har valt dei til sine verv. Det er ein like sjølvsagt del av folkestyret som at landet no vil få ei borgarleg regjering, innbyggjarane i desse kommunane skal ikkje straffast for det.

3. La Stortinget få setje dagsorden

Illustrasjon: Stortinget

Åtte år med raudgrøn fleirtalsregjering har gjort Stortinget til eit reint sandpåstrøingsorgan, til frustrasjon for både posisjon og opposisjon i det som skal vere landets viktigaste forsamling.

Ei mindretalsregjering ville automatisk føre makt attende til Stortinget. Det er ikkje meg imot. Men også ei eventuell borgarleg fleirtalsregjering må handsame Stortinget på ein annan måte enn dei raudgrøne har gjort, der statsrådane innimellom ikkje ein gong har funne det bryet verdt å stille i spørjetimen.

Ein kan faktisk ikkje utelukke at det kan finnast kloke hovud og fornuft også i den nye opposisjonen. Eit nytt fleirtal må kunne vere vaksne nok til innimellom å la opposisjonen vere med å påverke politikken. 

Og då på ein annan måte enn det Ap&co har gjort: Å røyste ned opposisjonen sine framlegg, og så kome attende litt etterpå med identiske framlegg frå eiga regjering som ein framstiller som eigne idear..

4. Meir makt til større kommuner

Kjelde: urv.no

Debatten om kommunestruktur har ein tendens til å handle om at større kommuner er meir effektive og gir "meir igjen for pengane" enn små. For meg er det eit sidespor, ja, det er ikkje ein gong nødvendigvis sant.

For meg er hovudpoenget med ein kommunereform at det er eit nødvendig strukturgrep for å kunne flytte makt nedover frå staten til lokaldemokratiet - og for å kunne ta reell folkevald kontroll over konglomerata av interkommunale samarbeid som er ein direkte konsekvens av at kommunestrukturen ikkje har følgd med i tida.

Større og sterkare kommuner er nødvendig for at staten kan gi kommunene meir makt. Difor må overflytting av makt og oppgåver frå stat til kommune vere del av ein kommunereform, og difor er ein kommunereform eit viktig demokratigrep som til sjuande og sist må styrast av Stortinget, ikkje av spreidde samanslåingsforsøk utan hovud og hale rundt om i landet til ulik tid.

5. Mobilisere felleskapa utanfor staten

Kjelde: Frivillighet Norge

Vi har i vår enorme oljerikdom meir og meir latt oss lokke inn i eit røyndomsbilete der vi set likskapsteikn mellom stat og felleskap, mellom offentleg sektor og solidaritet og hjartevarme. Det er stadig meir krevjande å dra opp debattar om at ikkje alt som er bra og rett, treng å vere eit statleg/offentleg ansvar. 

Ta debatten om skulefrukt, som brått dukka opp på NRK i valkampinnspurten: Anten er du for at staten skal betale skulefrukt med øyremerka statlege midlar, eller så er du mot at skuleungar skal få frukt.  Slik er et sjølvsagt ikkje. Det går fint an å meine at frukt til skuleborn er kjempebra, men at det faktisk må vere eit ansvar for den einskilde kommune, skule eller foreldre å syte for. 

Eg er overtydd om at politikarane må setje tydelegare grenser for seg sjølv/staten og kva dei kan ta ansvar for å sørge for ved direkte statlege vedtak. Eit sterkt sivilsamfunn må byggjast nedanfrå. 

Noko av det viktigaste ei ny regjering kan gjere er å lage betre rammevilkår for det frivillige Noreg - tore å gi ansvar og oppgåver (og rom for å løyse oppgåvene!) til alle dei små og store felleskapsarenaene i samfunnet som ligg utanfor staten sjølv. Ikkje minst med det veksande talet eldre i åra framover, og for å lukkast betre med å integrere tilflyttarar til landet utanfrå, er det heilt nødvendig. 

6. Setje grenser for velferdsstaten

Kjelde: Finansdepartementet

Den politiske debatten i Noreg er ulik dei aller fleste andre land. Vi lever som om vi har råd til alt, og som om velferdsstaten vil halde fram å vekse evig.

Slik er det ikkje. Vi veit at det ikkje er sant. Regjeringa si Perspektivmelding syner at dersom vi held fram med å jobbe stadig mindre og bruke stadig meir på velferd, vil oljefondet vere tømt og vil vi gå med 600 milliardar kroner i minus innan 2060.

Vi veit difor - sjølv om stort sett berre Sveinung Rotevatn likar å snakke om det - at det er trong for reformer som avgrensar, eventuelt ryddar rom for, den sterke auken i pensjonar, trygder og utgifter til velferd vi veit vil kome.

Ei ny regjering må faktisk tore å snakke høgt om behovet for å redusere utbetalingane til korttidssjukefråvere, for endringar i arbeidsmiljølova, for å gjere noko med AFP og pensjonssystemet i offentleg sektor. Ikkje for å torpedere velferdsstaten, men for å sørge for at han er levedyktig for våre born og borneborn. Det blir bråk - ja - men det er heilt nødvendig.

7. Starte ein grøn snuoperasjon 

Lofoten og Vesterålen er ei viktig einskildsak. Men jobb nr 1 i miljø- og klimapolitikken er å starte den strukturelle snuoperasjonen frå dagens oljeøkonomi til ein framtidig grøn fornybarøkonomi.

Her er Noreg i ferd med å kome alvorleg på etterskot etter åtte år med Ap og "Miljø-Ola" ved roret. Ikkje på noko anna område er strukturkonservatisme farlegere for framtida enn på energiområdet.

Det er farleg for miljøet, men også for norsk økonomi. Vi lever enno i ei særnorsk oljeboble, der vi veddar sparepengane våre på at det er mange tiår til oljealderen for alvor blir fasa ut til fordel for eit storskala fornybar-samfunn. 

Denne bobla må vi ut av dei neste fire åra. Vi må for alvor bevege oss over i fornybarøkonomien. Det er i og for seg knekkande likegyldig for meg om Frp trur på at klimaendringane er menneskeskapte eller ikkje, så lenge dei også ser at det er god økonomi for Noreg i å gjere storstilt satsing på fornybar energi, innføre ei eiga klimalov, spreie risikoen i dagens oljefond og investere i å skape morgondagens grøne næringsliv i Noreg.

Som Venstre-mann vil eg faktisk heller samarbeide med eit Frp som handlar og ikkje trur, enn eit Ap som trur, men nektar å handle. No må rett og slett den grøne snuoperasjonen av den norske oljefyrte supertankaren ta til.

---

Dette er sju store, kjedelege og usexy oppgåver ei ny regjering straks må ta fatt på. Uansett om pappapermen skulle bli 12 eller 14 veker, om det blir vin i butikk eller om bompengane skulle bli litt høgare eller litt lågare.

Ikkje fordi det er enkelt, men fordi det må til. Lukke til med jobben!